Poznajmy las

Żyjemy w gęsto zaludnionym i zurbanizowanym świecie, świecie niezwykle zabieganym, w którym jest coraz mniej miejsca dla odpoczynku, jaki nam daje przyroda.  Jeżeli zapragniemy kontaktu z nią, nie musimy od razu wyruszać w odległe krańce świata, aby szukać jej dziewiczych resztek. Wystarczy refleksja i odpowiedź na pytanie czym jest las?

Dla każdego z nas pojawia się inny jego obraz, dla jednych wspomnienie z ostatnich wakacji, ostatniego weekendu; dla innych swojski obraz, gdzie zna niemal każde drzewo i każdą polanę; dla leśnika podległy mu obszar na którym wykonuje swoją pracę.. Każdy jego obraz jest inny, lecz każdy ma swoje niepowtarzalne piękno.

Wszyscy wiemy, że lasy są potrzebne, że trzeba je chronić, bo są gwarancją zdrowia i życia naszej planety. Słysząc aktualne komunikaty o stanie zdrowotnym naszych beskidzkich lasów czujemy się zagrożeni i poszkodowani- oto ginie na naszych oczach cząstka naszego wspólnego, ludzkiego dziedzictwa, wspaniałego daru natury, z którego korzystały pokolenia, bo przecież „nie było nas, był las”. A tym czasem dorodne beskidzkie świerki tracą igły, wywracają się, chorują, ”umierają stojąc”. Obszar klęski jest duży, bo też świerków jest najwięcej. W niektórych lasach Beskidów nawet 90 procent.

Żyjemy w czasach narastających zagrożeń środowiska przyrodniczego, ale jednocześnie czasach wzrostu ekologicznej świadomości społeczeństw, coraz pełniejszego zrozumienia prawdy,że warunkiem przetrwania rodzaju ludzkiego jest umiejętność życia w harmonii z otaczająca go przyrodą. Las jest naszym przyjacielem, poznajmy więc go tak jak poznaje się przyjaciela , jego radości a także zmartwienia i troski.

Funkcje lasów. Jaka jest rola lasów w życiu współczesnego człowieka?

Nasuwa się tyle odpowiedzi, że nie sposób odpowiedzieć na nie jednym zdaniem.  Lasy dostarczają drewna, wspaniałego naturalnego materiału, bez którego trudno wyobrazić sobie nasze życie, urzekają swoim pięknem, a także  zaspakajają nasze potrzeby estetyczne.
Bezsporna jest także rola lasów w kształtowaniu środowiska. Oddziałują one na spływ wód powierzchniowych, łagodzą temperatury, szybkość wiatrów, przeciwdziałają erozji gleb, chronią przed lawinami, pochłaniają szkodliwe pyły i gazy przemysłowe. Las spełnia ważną rolę w regulacji stosunków wodnych na danym terenie. Na obszarach wylesionych często zdarzają się powodzie, a w górach lawiny śnieżne i błotne. Lasy chronią także glebę, na której rosną. a także biorą udział w jej tworzeniu, ponieważ system korzeniowy drzew sięga o wiele głębiej, niż ziół i traw. Ogołocona z lasów ziemia stałaby się wyschnięta skorupą.

Odpowiedzią na zadane pytania jest podział na funkcje lasów, a mianowicie:

  • gospodarcze
  • ochronne
  • społeczne.

Do niedawna jeszcze funkcje produkcyjne (pozyskanie drewna) miały zdecydowany priorytet. Obecnie coraz większą wagę przywiązuję się do funkcji ochronnych, które jako lasy górskie czyli także lasy beskidzkie tworzą tzw. lasy ochronne. Dzielimy je na:

  • Lasy glebochronne ( na stromych zboczach górskich, na stromych zboczach jarów, wąwozów i wzgórz, na glebowych powierzchniach wzorcowych)
  • Lasy w strefie górnych granicy lasów
  • Lasy wodochronne( u źródeł rzek i potoków, wzdłuż rzek,potoków, kanałów, jezior i innych zbiorników wodnych, na ważniejszych wododziałach)
  • Lasy uzdrowiskowo-klimatyczne
  • Lasy masowego wypoczynku i turystyki
  • Lasy w strefie oddziaływania przemysłu
  • Lasy krajobrazowe
  • Lasy o najwyższej jakości hodowlanej (wyłączone drzewostany nasienne)
  • Lasy dydaktyczno-naukowe

Również nie do przecenienia jest jego funkcja społeczna, którą można określić jako rolę lasu i leśnictwa w kształtowaniu wszechstronnie rozumianego rozwoju społecznego, który integruje  cele powszechnej ochrony przyrody, wzmagania funkcji środowiskotwórczych lasu, trwałego użytkowania zasobów leśnych, ekonomicznej stabilizacji gospodarki leśnej i uspołecznienia zarządzania lasami jako dobrem publicznym, doskonalone są przede wszystkim na terenie leśnych kompleksów promocyjnych (LKP), Powołanie leśnych kompleksów promocyjnych na terenach Lasów Państwowych było elementem realizacji polityki leśnej państwa i zapisów ustawy o lasach. Dzięki LKP możliwy stał się szerszy kontakt pomiędzy społeczeństwem a leśnikami, celem działalności edukacyjnej na terenie LKP jest bowiem promowanie w społeczeństwie, szczególnie wśród dzieci i młodzieży, proekologicznej i wielofunkcyjnej gospodarki leśnej. Nie mniej ważne jest kształtowanie świadomości ekologicznej oraz właściwego stosunku do lasu i leśnictwa, a także rozwój wielostronnej i racjonalnej współpracy z organizacjami ochrony przyrody i stowarzyszeniami ekologicznymi. Leśne kompleksy promocyjne można uznać również za szczególne obszary o znaczeniu naukowym i badawczym, gdzie dzięki pełnemu rozpoznaniu środowiska leśnego prowadzone są interdyscyplinarne badania. Wyniki badań pozwalają na doskonalenie metod gospodarowania lasem i określenie dopuszczalnych granic ingerencji gospodarczych w ekosystemy leśne. Leśne kompleksy promocyjne są ponadto alternatywą dla nadmiernie przeciążonych ruchem turystycznym parków narodowych, w których turystyka odbywa się według rygorystycznych, ściśle określonych zasad. Dzięki promocji lasów i ich otwarciu na społeczne potrzeby, Lasy Państwowe dają możliwość nie  zasadami ekologicznej gospodarki leśnej, ale również żywego kontaktu z przyrodą – bez większych ograniczeń wstępu i poruszania się po lesie, co jest niezmiernie istotne w edukacji dzieci i młodzieży.

Czynniki wpływające na stan sanitarny lasów beskidzkich.

W otaczającym nas świecie nic nie dzieje się w izolacji ani nie istnieje osobno. Wszystkie elementy przyrody oddziałują wzajemnie na siebie. Rodzaj i jakość gleby wpływają na rosnące w niej rośliny, a te z kolei kształtują właściwości podłoża jak wilgotność, zawartość próchnicy itd. Podobne zależności można mnożyć. Każda roślina, każde zwierze jest częścią systemu złożonego wielu wzajemnie od siebie uzależnionych jednostek. System, w którym wskutek wzajemnego oddziaływania elementów żywych i martwych powstaje stabilny układ zapewniający krążenie materii między jej ożywionymi (biotycznymi) i nieożywionymi (abiotycznymi) składnikami, tworząc tzw. ekosystem.
Szczególnym jego rodzajem  są ekosystemy leśne, które cechuje swoisty wzajemny związek roślinności, świata zwierzęcego i nieożywionej przyrody. Ich różnorodna struktura troficzna kształtuje przepływ energii i obieg materii oraz umożliwia dynamiczna równowagę systemu. Naruszenie tych autonomicznych właściwości ekosystemów leśnych wywołuje w nich zjawiska, określane jako „chorobowe”. Zakłada się przy tym, że im zaburzenia układów homeostatycznych są mniejsze oraz im bogatszy jest skład gatunkowy biocenozy, warunkujący integralność powiązań wewnętrznych i międzyśrodowiskowych, tym trwałość ekosystemu jest pewniejsza, a ryzyko wystąpienia choroby lasu jest mniejsze.
Kondycja zdrowotna lasów jest zatem wypadkową oddziaływania warunków przyrodniczych oraz działalności gospodarczej człowieka. Czynniki te decydują o strukturze gatunkowej i wiekowej drzewostanów, tworzeniu właściwych układów biocenotycznych, wpływają na relacje pomiędzy poszczególnymi elementami środowiska leśnego. Zmniejszenie w przeszłości udziału drzewostanów liściastych i mieszanych na rzecz monokultur świerkowych w górach zapoczątkowało trwające od lat zaburzenia w stanie zdrowotnym drzewostanów. Nasuwa się zatem pytanie dlaczego doszło do powstania tak znacznej ilości litych świerczyn  w Beskidach.

Aby odpowiedzieć na to pytanie musimy cofnąć się o parę wieków wstecz do historii. Pierwotnie, lasy beskidzkie były na ogół lasami bukowymi ze wzrastającym wraz ze wzrostem wysokości n.p.m. udziałem jodły i świerka, rosnących na żyznych i bardzo żyznych siedliskach  fliszu karpackiego. Udział świerka nie przekraczał tu jednak 20%, a jego obecność była związana przeważnie ze specyficznymi mikrosiedliskami – dość mokrymi i niezbyt żyznymi – powstałymi na uboższych odmianach piaskowca. Pierwsze poważniejsze uszczuplenie leśnej puli miało miejsce w wieku XVII – XVIII, kiedy to na tych terenach zaczęło niezwykle intensywnie rozwijać się pasterstwo. To jednak tylko ograniczało powierzchnię lasów, nie zmieniało zaś ich składu gatunkowego. Kolejnym bodźcem do silnej eksploatacji lasu był rozwój przemysłu w XIX wieku. Masowo powstające huty oraz inne manufaktury powodowały wycinanie całych połaci rewelacyjnego pod względem energetycznym buka i jawora. Natomiast jodła i świerk były chętnie pozyskiwane na cele budowlane. Należy pamiętać iż Beskidy w dużej mierze były wówczas własnością rodziny Habsburgów.   W okresie tym zastosowano  tzw. niemiecką szkołę leśnictwa. Jednym z efektów wprowadzenia tej szkoły (maksymalne przychody, renta leśna) było sprowadzenie w Beskidy świerka, pochodzącego z rozległych terenów Austro-Węgier. Ekotypy te, dostając się w bardzo dogodne położenie, w doskonałe niemal warunki glebowe i klimatyczne (wysokie opady, duża wilgotność powietrza) zaczęły przynosić niezwykle wysoki plon. Dlatego też , ówcześni właściciele tych terenów doprowadzili do zastąpienia naturalnych lasów beskidzkich, równowiekowymi, mało zróżnicowanymi monokulturami świerkowymi.

Początkowo wszystko działało jak najlepiej. Świerk uprawiany był w 60-cio letniej kolei rębu, odnawiany sztucznie z przejściowym wykorzystywaniem powierzchni pozrębowych pod uprawy rolne (głównie zboża paszowe). Fakty jednak były takie, że już od lat 20-stych minionego wieku dolnoreglowe świerczyny beskidzkie zaczęły się rozpadać. Pierwotnie z przyczyn abiotycznych. Założone monokultury leśne wytworzyły nowe układy siedliskowo – drzewostanowe, które doprowadziły do zmian w procesach dynamiczno – populacyjnych. Mechanizm tych zmian opiera się i na nowych warunkach mikroklimatycznych drzewostanów jednogatunkowych i na zmienionych reakcjach fizjologicznych drzew rosnących w odmiennych warunkach glebowych, a często w odmiennych niekorzystnych warunkach gospodarki wodnej. Hodowane obecnie drzewostany charakteryzują się uproszczonymi składami gatunkowymi i zniekształconymi oraz znajdują się pod ciągłym wpływem różnorakich czynników destruktywnych obniżających ich zdrowotność. Stan ten jest istotą zespołu chorobowego zamierania lasu jako łączne ( jedność miejsca i czasu) występowanie zagrożeń oraz synergizm – wzmacnianie oddziaływania jednego czynnika stresowego w obecności pozostałych. W celu wyjaśnienia syndromu zamierania lasu należy szukać wzajemnych związków pomiędzy poszczególnymi jej elementami – stanem siedlisk i właściwościami gleb, składem gatunkowym i struktura wiekowa oraz przestrzenna drzewostanów, wielkością opadów atmosferycznych i temperatur, okresową defoliacją, przemysłowymi skażeniami powietrza, infekcjami grzybowymi i atakami owadów.
Duży udział powierzchni siedlisk lasowych zajętych przez monokultury  świerkowe jest wskaźnikiem informującym o procesach degradacji siedlisk i wzroście podatności na ataki owadów, infekcje grzybów, szkody od okiści i wiatrów.  Dalekie od optymalnych są  warunki rozwoju sztucznych świerczyn na siedliskach lasowych w Beskidzie Śląskim i Żywieckim gdzie panują świerczyny wprowadzone tam bez uwzględnienia pochodzenia i warunków siedliskowych. Powstawanie gradacji kornikowych powodowały i powodują zawsze przyczyny o charakterze naturalnym i gospodarczym. Obecnie Beskidy znajdują się w stanie stałego zagrożenia z przyczyn abiotycznych i biotycznych.

Do pierwszych należą czynniki klimatyczne jak wiatr, śnieg, szadź, okiść, mróz, przymrozki, susze letnie i zimowe, a także pożary. Bardzo duży wpływ na pogarszający się stan sanitarny drzewostanów miały częste huragany  i śniegołomy, powodujące ogromne szkody w  beskidzkich lasach. Charakterystycznym dla drzewostanów górskich są wyładowania atmosferyczne, które porażają równocześnie grupy po kilkanaście świerków, stając się zaczątkiem szkód od wiatru i szkodników wtórnych

Zanieczyszczenia powietrza stały się trwałym składnikiem środowiska, wpływającym negatywnie na wszystkie elementy ekosystemów leśnych. Nie tylko pogarszają  one lokalne warunki klimatyczne, ale wywołują zmiany morfologiczne, zakłócają procesy fizjologiczne drzew, powodują akumulację związków toksycznych w glebie i wodzie, rozpoczynając wieloczynnikowe procesy chorobowe. Niedobór opadów , jak i ekstremalne temperatury są czynnikami uaktywniającymi wiele zjawisk chorobowych lub potęgującymi ich skutki. W ostatnich okresach wegetacyjnych  suma opadów na większości terenów nie przekroczyła 300 mm, podczas gdy w tym samym czasie odnotowano rekordowo wysokie temperatury. Tu trzeba bowiem zaznaczyć, że świerk jest bardzo nieodporny na brak wilgoci, przy czym szczególne znaczenie ma dla niego wilgotność powietrza. Zauważmy zatem, że susze są wybitnie niekorzystne dla świerczyn

Kolejny ważny czynnik w procesie zamierania świerczyn, , to procesy zachodzące w glebie. Można powiedzieć, że żyzna gleba, która była kiedyś dla świerka błogosławieństwem, teraz stała się dla niego przekleństwem. Opadająca na dno lasu ścioła świerkowa oraz spływ wód opadowych po koronach i pniach powodują tzw. pinetyzację (co ogólnie można przetłumaczyć jako zakwaszanie) siedlisk.

Do czynników biotycznych natomiast zaliczamy częste gradacje podstawowych foliofagów czyli szkodników pierwotnych (głównie Brudnica mniszka, Zasnuja sp.), kambiofagów – szkodników wtórnych ( tzw. zespół kornikowy: Kornik drukarz, Rytownik pospolity), a także choroby powodowane przez grzyby patogeniczne (Huba korzeniowa, Opieńka sp.) oraz choroby łańcuchowe z udziałem wielu sprawców.

Huba korzeni i opieńki są najgroźniejszymi patogenami powodującymi choroby systemów korzeniowych. Zarówno   w przypadku bezpośredniego ataku patogenów, jak i w wyniku współdziałania z innymi czynnikami ( susza, defoliacja czy imisje przemysłowe), drzewa zamierają niejednokrotnie w ciągu kilku tygodni. Praktycznie wszystkie drzewostany znajdujące się w paśmie gór i podgórza opanowane są przez opieńki w stopniu silnym.  Sprzyja temu zarówno zwiększona podatność drzew, jak i trwałość grzyba w zasiedlonym podłożu oraz trudności w ograniczaniu rozwoju ryzomorf – organów infekcyjnych patogena.   W drzewostanach opanowanych przez opieńkę, proces wypadania drzew stymulowany jest niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi, głownie suszą. Opieńka atakuje drzewa wszystkich klas wieku, głównie na siedliskach żyznych lasowych. Opanowane drzewostany świerkowe ulegają stopniowemu przerzedzeniu , są – podobnie jak zarażone przez hubę korzeniową – bardzo podatne na szkody od wiatru i okiści i stale zagrożone przez owadzie szkodniki wtórne.

Powstanie i rozwój szkodników wtórnych zależy od warunków atmosferycznych i obfitości materiału lęgowego. pierwsze skracają lub wydłużają czas trwania poszczególnych stadiów rozwojowych owadów, decydują o ilości generacji, wpływają na stosunek płci i różnicują skale działania czynników oporu środowiska. Występując w postaci ekstremalnej, stwarzają korzystne dla owadów warunki pokarmowe i mikrosiedliskowe. obfitość materiału lęgowego poprawia kondycje fizjologiczna szkodników, zwiększa płodność , ogranicza konkurencję wewnątrz- i międzygatunkową . ilość i rodzaj materiału spełniającego warunki wymagane do zasiedlenia wraz ze znajdującym się w lesie posuszem czynnym i jałowym, określa stan sanitarny drzewostanów. gradacje szkodników wtórnych i stan sanitarny połączone są związkami przyczynowo skutkowymi; mianowicie każda gradacja pogarsza stan sanitarny, każde okresowe lub trwałe pogorszenie stanu sanitarnego, sprzyja rozrodowi szkodników. Zagrożenie przez szkodniki wtórne jest zatem proporcjonalne do stanu sanitarnego. jego znajomość z kolei pozwala wyciągnąć wnioski o rozmiarach i zasięgu grożącego rozrodu.

Wykładnikiem aktualnej kondycji drzewostanów i jakości gospodarowania w lesie, niezależnie od fazy zaawansowania procesów chorobowych, jest zagrożenie przez szkodniki żyjące pod kora i w drewnie ( tzw. szkodniki wtórne ) . powodują one bezpośrednie usychanie, a wiec są zawsze ogniwem choroby drzewa. Zagrożenie drzewostanów i stopień ich ogólnej odporności determinuje ilość drzew zabitych na pniu i zasiedlonego materiału leżącego. Biorąc pod uwagę fakt , iż znaczna część świerczyn beskidzkich znajduje się obecnie w stanie rozpadu drzewostanów , można uważać, że zagrożenie ze strony kornika  stanowi skuteczny i silny czynnik eliminujący drzewa z drzewostanów. Zrozumiałym staje się fakt , że korniki w tak zmienionych środowiskach leśnych mając skoncentrowane źródło pokarmu i nie natrafiając na opór środowiska w postaci licznych wrogów naturalnych, znajdują doskonałe warunki do życia i rozwoju. Przy czym należy zauważyć ,że najbardziej podatne na zagrożenie ze strony szkodników wtórnych są drzewostany starsze ponad  80 letnie.

Ochrona lasów beskidzkich

Prace  związana ze zwalczaniem szkodników wtórnych głównie kornika drukarza sprowadzają się do eliminacji drzew zasiedlonych.. Lecz kiedy można powiedzieć że drzewo jest zasiedlone tzn.  zostało zaatakowane przez kornika? Najlepszym sposobem jest oderwanie kawałka kory z drzewa z opadającym bądź żółknącym  igliwiem gdzie na wewnętrznej stronie kory zauważymy ślady żerowiska kornika. Patrząc na żerowisko np. kornika drukarza zauważamy chodniki w kształcie litery Y które zostały zrobione przez osobniki dorosłe owada ( tzw. chodniki macierzyste )  od każdego odgałęzienia tej litery widzimy chodniki prostopadłe  wygryzione przez żerujące larwy ( chodniki larwalne ). Drzewa świeżo zaatakowane nie posiadają jeszcze typowo wykształconych pełnych żerowisk. Pierwszym symptomem zasiedlenia drzewa są ślady trocin na pniu drzewa bądź ślady żywicy spowodowane przez wygryzienia owada . oczywiście w terenie spotykamy również inne gatunki korników lecz z uwagi na zbliżoną biologie i formę ataku , będziemy zajmować się zwalczaniem kornika drukarza jako najbardziej niebezpiecznego i uciążliwego szkodnika drzewostanów świerkowych.
Czas który jest potrzebny dla kornika jest różny więc także symptomy zasiedlonego drzewa są różne. Osadzając czy drzewo jest zasiedlone czy już opuszczone przysparza wiele trudności szczególnie w miesiącach zimowych w tym okresie może pozostawać zielone przez dłuższy okres podczas gdy w okresie wiosenno- letnim kolor jest żółty. W tym okresie można zauważyć także różne stadia rozwojowe kornika na tym samym drzewie.

Stadia zasiedlenia kornika

Ze względu na aktywność kornika w okresie wiosenno- letnim głównie kwiecień/maj – październik  możemy wyróżnić    3  rodzaje stadium zasiedleń . ilość drzew każdego stadium oraz ich lokalizacja są wskazówką do prognozowania skali zagrożenia i opracowania odpowiedniej metody zwalczania .

  1. Stadium pierwsze – drzewa świeżo zaatakowane.
    Drzewa osłabione podatne na atak korników wydziela tzw.kairomon,który posiada wabiące korniki substancje chemiczne . osłabione nie znaczy pożółkłe bądź z opadającym igliwiem bardzo często zdarza się że drzewa zaatakowane posiadają naturalną zieloną barwę igliwia. Atakujący chrząszcz wydziela ponadto własna substancję chemiczną która jest wskazówką dla innych osobników. Stężenie substancji niejednokrotnie jest tak silne że zwabione korniki atakują drzewa w sąsiedztwie. Sytuacja taka ma miejsce kiedy dochodzi do nadmiernego zagęszczenia i wskutek ruchu narządów stryduacyjnych samców , samice wydzielają verbenon feromon antagregacyjny. Ponieważ tylko świeżo zasiedlone drzewa są źródłem przyciągania owadów jest  rzeczą bardzo ważną w miarę szybko zlokalizowanie takiego gniazda i oszacowanie stopnia jego zagrożenia tym pierwszym stadium może zrobić posługując się następującymi charakterystykami;
    – igliwie – barwa naturalna ciemnozielona
    – Kora ściśle przylegając  do drewna bardzo trudno ulega oderwaniu
    – Kolor drewna pozostaje jasna jak drzew niezaatakowanych z wyjątkiem żerowisk które posiadają barwę ciemniejsza
    – Ślady wysypujących brązowawych trocin na strzale ,podstawy pnia bądź na roślinach rosnących pod drzewem
  2. Stadium drugie – drzewa z rozwijającymi stadiami larwalnymi kornika
    Z  chwilą  opanowania zaatakowanego drzewa ustaje proces wabiący. chodniki larwalne zwykle w odstępach co 2 mm ,drążone są przez wylęgłe larwy prostopadle do tzw. Chodników macierzystych. Larwy po 3 – 4 tygodniach przepoczwarczają się w kolebkach poczwarkowych znajdujących się w korze . stadium poczwarkowe trwa 1-2 tygodni. Jest niezwykle ważne określić stadium rozwojowe owada w tym celu ostrożnie odrywa się kawałek kory i obserwuje jej wewnętrzną część . podobnie jak w pierwszym przypadku możemy oznaczyć drzewo zasiedlone kierując się poniższymi wskazówkami ; igliwie  jest zielone w większości drzew z rozwijającymi się larwami lecz niekiedy można zaobserwować zmiany barwy igliwia bądź jego opadanie przed opuszczeniem żerowisk przez dorosłe osobniki . kolor igliwia zależy od cech indywidualnych drzewa i warunków pogodowych tak że nie zawsze jest dobra wskazówką oszacowania stadium rozwoju
    Otwory wylotowe pojawiają się w tym stadium wygryzione przez osobniki dorosłe które złożyły jaja, posiadają kształt okrągły. Ślady jasnych trocin obserwowanych na strzale , szczelinach kory u podnóża drzewa, kora nie przylega ściśle do drewna , łatwo ulega oderwaniu, kolor drewna  jest jasno brązowy ze śladami sinych plam które są oznaką występującego grzyba powodującego siniznę drewna, obecność larw w żerowisku, obecność pracy dzięciołów –obita kora.
  3. Stadium trzecie – drzewo obumarłe i opuszczone przez kornika. Młode chrząszcze odbywają żer uzupełniający , wygryzając pod korą chodniki w kształcie poroży jeleni , które wyraźnie są widoczne  drewnie. , po czym  opuszczają żerowisko i atakują kolejne drzewa nazywamy posuszem opuszczonym gdy nie możemy znaleźć żadnego stadia rozwojowego. ponadto możemy kierować się następującymi oznakami igliwie    w większości przypadków podrudziałe i opadające. Liczne otwory wylotowe. Kora nie przylegająca do drewna bardzo łatwo ulega oderwaniu. Kolor drewna  ciemnobrązowy. Zostało zlokalizowane gniazdo kornikowe, nasuwa się więc pytanie czy istnieje realna groźba do jego powiększenia ? Substancje wabiące drzew 1 stadium kontynuują zasiedlanie przez kornika  w stadium 1 i 2 co kończy się zasiedleniem coraz to nowych drzew . W gniazdach które nie posiadają drzew 1 stadia  ilość substancji wabiących jest stosunkowo mała by mogło dojść do szybkiego rozprzestrzenienia kornika , podobnie z gniazdami w stadium 3 w których proces zasiedlania został przerwany . Lecz co robić gdzie takie zagrożenie istnieje ? Zasiedlone drzewa należy wyszukiwać i niestety jak najszybciej usuwać przez cały rok, najintensywniej wiosną i latem . w tym okresie drzewostany takie powinny być kontrolowane 1 – 2 razy w tygodniu , zależnie od nasilenia występowania . Bardzo ważnym zadaniem jest zlokalizowanie w pierwszym okresie gniazd z drzewami w 1 stadium, które charakteryzuje się największą aktywnością kornika tzw. gniazda aktywne, czyli na pozór drzewa zdrowe, zdrowe bo zielone (główne źródło nieporozumień). Szkodniki wtórne żerują pod korą ,czyli stosowanie oprysków chemicznych , tak jak w przypadku , szkodników pierwotnych mija się z celem.
Do innych zadań z zakresu zwalczania w tym przypadku bardziej monitorowania należą:
  • wykładanie pułapek klasycznych
  • wykładanie pułapek feromonowych
  • korowanie zasiedlonego surowca drzewnego
  • metody kombinowane

Przebudowa lasów beskidzkich

Beskidzkie nadleśnictwa wszystkie siły koncentrują na sprawnej wyróbce, zrywce i spedycji wydzielonego posuszu. Do końca września ub.r. uporały się z masą 555,6 tys. m sześc. posuszu (w 81 proc. zasiedlonego przez szkodniki podkorowe). 195 trocinkarzy wyznaczyło 322 tys. drzew trocinowych. Miarą trudu może być to, że 182 tys. m sześc. drewna (41 proc. masy wyrobionych drzew zasiedlonych) okorowano ręcznie! We współpracy z beskidzkimi leśnikami naukowcy opracowali instrukcję kwalifikowania drzewostanów do przebudowy i określili stopnie jej pilności oraz powierzchnie drzewostanów świerkowych w poszczególnych stopniach pilności, a także powierzchnie odnowień naturalnych i sztucznych z uwzględnieniem regionalizacji nasiennej. Wzorem dla przebudowy niestabilnych świerczyn beskidzkich powinien być karpacki las o charakterze pierwotnym, najlepiej urzeczywistniający postulat zachowania trwałości lasu wielofunkcyjnego. Lasy te, dzięki strukturze zbliżonej do naturalnej, zmniejszają ryzyko gospodarcze, zapewniają ciągły efekt ochronny i są mniej podatne na szkody od emisji przemysłowych. Do tych cech można się zbliżać przez poprawę żywotności drzew i stabilności drzewostanów, zmianę lub regulację składu gatunkowego – stosownie do zróżnicowania elementów siedlisk górskich, właściwe pochodzenie drzew, stosowanie luźniejszych więźb, grupowych i kępowych form zmieszania. Ponadto różnicowanie budowy, właściwe zabiegi odnowieniowe i pielęgnacyjne, a w miarę potrzeby melioracyjno-nawożeniowe .

Już na początku 2003 roku z inicjatywy Kierownictwa Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach rozpoczęto prace nad opracowaniem kompleksowego i długofalowego programu poświęconego zagospodarowaniu lasów beskidzkich. Ostateczny kształt nadano mu na konferencji odbytej 26 maja 2003r. w Jaszowcu, pod hasłem „Rola lasów Beskidu Śląskiego i Żywieckiego w ekorozwoju regionu” z udziałem przedstawicieli Ministra Środowiska, Lasów Państwowych, Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Obecni byli także reprezentanci nauki, władz wojewódzkich, samorządowych, stowarzyszeń ekologicznych oraz nadleśniczowie, na których spadnie obowiązek realizowania jego założeń. „Program dla Beskidów” stanowi przykład nowego sposobu podejścia do spraw zagospodarowania tych lasów, wypracowany we współpracy ze wszystkimi zainteresowanymi stronami. Należy podkreślić, że zyskał on w pełni akceptację Ministra Środowiska. Ze względu na fakt, że lasy te znajdują się pod niekorzystnym oddziaływaniem wielu szkodliwych czynników – wynikających z przyczyn historycznych oraz z działalności człowieka, zwłaszcza w ostatnim stuleciu – niezbędne jest wdrożenie kompleksowych przedsięwzięć na rzecz zrównoważonego rozwoju lasów w tym regionie.

Podstawowe działania proponowane do realizacji w najbliższym 20 – leciu dotyczą:

  • przebudowy drzewostanów świerkowych w kierunku zwiększenia w nich udziału jodły i buka,
  • budownictwa drogowego,
  • regulacji stosunków wodnych,
  • nasiennictwa i szkółkarstwa,
  • pielęgnacji upraw i młodników,
  • ochrony lasu,
  • realizacji funkcji społecznych (edukacja ekologiczna, turystyka i rekreacja, funkcje krajobrazowo-przyrodnicze).

Wytyczne i wnioski zawarte w „Programie dla Beskidów” uwzględniono w opracowanym Planie Urządzania Lasu dla Nadleśnictw. Znajduje to swoje odbicie w opracowanym planie użytkowania lasu, co do rodzajów rębni, intensywności cięć oraz okresów odnowienia, czy planie hodowli lasu, w którym zwrócono uwagę na kontynuację przebudowy drzewostanów.
Przebudowa drzewostanów Nadleśnictwie jest realizowana od szeregu lat co obrazuje zwiększający się udział powierzchniowy gatunków liściastych.  Dopiero  w „Programie dla Beskidów” dokonano całościowego opracowania tematu i wskazania najpilniejszych do przebudowy drzewostanów. Przebudowa powinna uwzględniać zachowanie i ochronę gatunków rzadkich, a także możliwie pełne wykorzystanie lokalnej bazy nasiennej buka (buczyny bielskie) i gatunków domieszkowych najlepszych beskidzkich populacji (jesionu, jaworu i wiązu). Oddzielne problemy to zmiany chemizmu gleb górskich oraz wpływ grzybowych, opieńkowych chorób infekcyjnych.

Wdrażając „Program dla Beskidów” dokonano m.in. przeglądu świerczyn starszych klas wieku na obszarze ponad 50 tys. ha, kwalifikując poszczególne drzewostany do przebudowy gatunkowej o różnym poziomie pilności. Konieczność przebudowy stwierdzono na 22,7 tys. ha świerczyn, co oznacza wzrost o około 3,8 tys. ha wobec zadań przyjętych w 2003 r. Na 6 tys. ha (26 proc. powierzchni wydzieleń objętych przebudową) przebudowa miała miejsce w latach wcześniejszych. Łącznie do przebudowy gatunkowej pozostawało (stan na początek 2005 r.) 16,7 tys. ha, z czego ponad 4,1 tys. ha o 1. stopniu pilności, 5,1 tys. ha – o 2. stopniu pilności i 7,5 tys. ha – o 3. stopniu pilności. Od czerwca 2003 r. do września 2006 r. przebudowano 2350 ha najbardziej zagrożonych drzewostanów.

Podsumowanie  (konferencja „Zagrożenia trwałości lasów w Beskidach – czynniki sprawcze i działania zapobiegawcze”, Ustroń- Jaszowiec 2007r)

Zagrożenie trwałości drzewostanów świerkowych w Beskidzie Śląskim i Żywieckim nie jest zjawiskiem lokalnym, albowiem proces rozpadu drzewostanów świerkowych ma miejsce w lasach całej Europy Środkowej, a jego intensywność wzrosła znacząco od 2003 roku. W tej sytuacji zasadnym staje się wystąpienie z wnioskiem do Ministra Środowiska o podjęcie działań, mających na celu utworzenie grupy roboczej złożonej z przedstawicieli Czech, Słowacji i Polski oraz uruchomienie procedur umożliwiających pozyskiwanie środków na działania ratownicze i prace związane z odbudową lasów i zapobieganiem sytuacjom klęskowym z funduszy unijnych. Leśnicy beskidzkich nadleśnictw i regionalnej dyrekcji LP w Katowicach, obserwując pogarszający się stan zdrowotny świerkowych drzewostanów, zainicjowali wiele działań, mających na celu zahamowanie tego zjawiska. Do działań tych należą również realizowane wielowątkowe badania naukowe, w których uwzględniono badania wody i gleb, badania klimatyczne i badania negatywnych czynników biotycznych, w tym określenie metod przebudowy drzewostanów oraz badania z zakresu nasiennictwa.  Z udziałem realizatorów badań i w oparciu o ich wyniki w roku 2003 opracowano i wdrożono „Program dla Beskidów”, będący kompleksowym i realnym do wykonania programem ratunkowo – zaradczym, upatrującym możliwość poprawy sytuacji przede wszystkim w zintensyfikowaniu przebudowy drzewostanów, której dotychczasowe prowadzenie przyniosło wyniki godne uznania. W ciągu ostatniego 30.lecia udział świerka w składzie gatunkowym drzewostanów wg gatunków rzeczywistych zmalał w poszczególnych nadleśnictwach o: 9% w Andrychowie i Ujsołach, 10% w Bielsku i Wiśle, 14% w Węgierskiej Górce, 19% w Suchej, 20% w Jeleśni i 21% w Ustroniu. W ramach realizacji „Programu dla Beskidów” uporządkowano gospodarkę nasienną, zainwentaryz
owano powierzchnie wymagające przebudowy i określono stopnie jej pilności, definiując także potrzeby w zakresie produkcji sadzonek oraz rozbudowy szkółek leśnych.  Obecnie program został zaktualizowany. Efektem „Programu dla Beskidów” jest nowy, kompleksowy i jednocześnie szczegółowy Program, zakładający trójwariantowy rozwój sytuacji oraz zawierający bilans sił, środków i kosztów realizacji dla każdego z nich. Duże obszary, zbliżających się do kresu odporności fizjologicznej i pozostających w stanie zbliżonym do klęski ekologicznej drzewostanów świerkowych, powinny zostać potraktowane w sposób szczególny.

Należy zwłaszcza: uznać region Beskidu Śląskiego i Żywieckiego za obszar zagrożenia trwałości lasów i zapewnić finansowanie części zadań zgodnie z dyspozycjami art. 54 p.3 i 12 ust.1 ustawy o lasach opracować strategię postępowania ochronnego w oparciu o ocenę potencjału gradacyjnego kornika drukarza i podatności drzewostanów świerkowych na zasiedlenie. Planowany roczny rozmiar cięć w nadleśnictwach beskidzkich traktować należy jako ramowy, a jego wielkość powinna wynikać z potrzeb, podyktowanych potrzebami sanitarnego porządkowania lasu rozszerzyć bazę nasienną jodły dla Beskidów o pochodzenie sądeckie kontynuować działania informacyjne w odniesieniu do właścicieli lasów niepaństwowych a także zintensyfikować, wynikające z powierzonego przez starostów nadzoru, działania mobilizujące właścicieli lasów do zapewnienia minimum sanitarnego w ich lasach.